Βρύσες, το λάλον ύδωρ της ορεινής ζωής..

                                                        "Το Λάλον Ύδωρ ζητώ να πάρω,
                                                          το ελιξίριο της άνωθεν επικοινωνίας..."

                                                           (Κλέλια Χαρίση)

                                                     Βρύση στο Επταχώρι Καστοριάς

                                        Ανέκαθεν το νερό κατέχει σημαντική θέση στη λαϊκή μας παράδοση,
                                              αφού η παρουσία του ήταν απαραίτητη για τη συνέχεια της ζωής
                                                 των ανθρώπων.

                                                     Βρύση στο Γαναδιό της Κόνιτσας

                                           Στη λαϊκή φαντασία οι πηγές και άλλοι ζωτικοί νερότοποι φορτίζονται με                                               θετικό κι αρνητικό τρόπο και εμφανίζονται άλλοτε ως ήρεμοι και                                                            ζωοδότες κι άλλοτε  επικίνδυνοι,εκδικητικοί και θανατηφόροι. 

                                            Βρύση στον Άγιο Γεώργιο Μολυβδοσκέπαστης

Το στοιχείο του νερού διαυγές, λυτρωτικό και εξαγνιστικό, απειλητικό ή στάσιμο 

είναι πάντα ζωντανό γεμάτο ενέργεια. Στοιχειώνεται ή στοιχειώνει, προστατεύεται 

από θεότητες και μυθικά όντα, εξυμνείται το ίδιο  ως θεότητα και γοητεύει.

Βρύση στο Κεράσοβο

Οι πηγές του τόπου μας γεμάτες μύθους, θρύλους, ιστορίες και έθιμα τραγουδούν τη 

σημασία του νερού που αποτέλεσε ανά τους αιώνες σημείο έμπνευσης και δοξασιών..

Βρύση στους Καλαρρύτες

Η αρχαιότερες αναφορές σε πηγή βρίσκονται στην Οδύσσεια όταν ο Εύμαιος επικαλείται 

τις κρηναίες νύμφες, υπενθυμίζοντας τις θυσίες που τέλεσε σε εκείνες ο Οδυσσέας 

(Οδ. Ραψ. 210-211).

Βρύση στου Καλαρρύτες

"Κι αν διψάσεις μην το πιείς από τον κάτου κόσμο

το νερό της αρνησιάς, φτωχό κομμένο δυόσμο!

Μην το πιείς κι ολότελα κι αιώνια μας ξεχάσεις…

βάλε τα σημάδια σου το δρόμο να μη χάσεις.."

(Κωστής Παλαμάς)

Βρύση στην Καστάνιανη

Σου 'φερα νερό στις χούφτες

για να πιεις να ξεδιψάσεις...

(Λ. Παπαδόπουλος) 

Στολισμένη βρύση στην Καστάνιανη

Βρύση μου πετροκάμαρη...

(Στο Μέγαρο Γρεβενών)

Εκεί μια ολόγλυφη κρήνη κλαίει ή μελωδεί (που για τη χαρμολύπη των χωριών μας 

είναι το ίδιο πράγμα) τη μοίρα του τόπου..

(Κ. Τριανταφυλλίδης)

Βρύση στη Χρυσαυγή Βοΐου

«…Και πλάι απ’ το νερό που στάζει συλλαβίζοντας

Ένα πελώριο φυτό κοιτάει κατάματα τον ήλιο!» 

(Ο. Ελύτης)

Στην Καλλονή Γρεβενών

"Της Άρνης το νερό

Της αρνησιάς τη βρύση

το ήπιες και μ’ αρνήθης

Αχ, αγάπη μου, στα χείλη στάξε να το πιω

της Άρνης το πικρό νερό, 

κι αν σε ξεχάσω, αν σ’ αρνηθώ

και πάλι εσένα άμα σε δω

κι αν σε ξεχάσω, αν σ’ αρνηθώ

και πάλι εσένα θ’ αγαπώ"

Σταύρος Σιόλας

Στην Πυρσόγιαννη Μαστοροχωρίων

"Μάτια του σκοτεινού νερού,

Μάτια νερού του πηγαδιού,

Μάτια νερού του ονείρου.

Η σιωπή και η μοναξιά,

μικρά ζωντανά που τα φεγγάρι οδηγεί,

Τρέμουνε σ ΄ αυτά τα μάτια,

τρέμουνε σ ΄ αυτά τα νερά.

Αν ανοίξεις τα μάτια,

Ανοίγει η νύκτα τις πόρτες των βρύων,

Ανοίγει το μυστικό βασίλειο του νερού

Που αναβλύζει απ΄ το κέντρο της νύκτας".

 (Οκτάβιο Πας)

Νυχτερινή λήψη βρύσης  στο Συρράκο Ιωαννίνων

"Του βράχου λιγοστό νερό, απ’ τη σιωπή αγιασμένο,

απ’ το καρτέρι του πουλιού, τη σκιά της πικροδάφνης.."

Γιάννης Ρίτσος

Στην Καστάνιανη

"Κι αν διψάσεις για νερό θα στίψουμε ένα σύννεφο.."

(Νίκος  Γκάτσος)

Στο Κυπαρίσσι Γρεβενών

«…Πάρτε μαζί σας νερό

Το μέλλον έχει πολλή ξηρασία» 

(Μιχάλης Κατσαρός)

(Βρύση στη Μόλιστα της Ηπείρου)

(Βρύσες στο Συρράκο)

Πυρσόγιαννη, στα χνάρια των Μαστόρων της πέτρας

Πολύμορφος καμβάς με  ποικιλία ανάγλυφου, εναλλαγή βλάστησης και χρώματα πέτρας η Πυρσόγιαννη μένει στη μνήμη όσων την επισκέπτονται.

Βρίσκεται σε υψόμετρο 860 μέτρων, στις πλαγιές της κορυφής Στενό της οροσειράς του Γράμμου, λίγο ψηλότερα από το σημείο ένωσης του Γοργοπόταμου με το μεγάλο ποταμό της περιοχής το Σαραντάπορο.

Κτισμένη αμφιθεατρικά, και με εξαιρετικό προσανατολισμό, η Πυρσόγιαννη προσφέρει άριστη θέα στον επισκέπτη.

Το ανάγλυφο της περιοχής δεν επέτρεπε να αναπτυχθεί η γεωργία και οι κάτοικοι στράφηκαν αιώνες πριν στην κτηνοτροφία και στο επάγγελμα του κτίστη και του πελεκητή ή πελεκάνου κερδίζοντας τη φήμη των άξιων μαστόρων της πέτρας.

Η φήμη αυτών των μαστόρων ξεπέρασε σύντομα τα όρια της περιοχής και έφτασε έως τα Βαλκάνια, την Ευρώπη και την Ασία.

Οργανωμένοι σε ισνάφια χτίζανε μεγαλόπρεπα αρχοντικά, περίτεχνες βρύσες, καστρομονάστηρα και τιθάσευαν τα πνεύματα του νερού υψώνοντας πετρογέφυρα...

 Αφιερωμένο τους τεχνίτες της πέτρας είναι το Εθνολογικό Μουσείο Ηπειρωτών Μαστόρων που στεγάζεται στο παλιό σχολείο του χωριού.

Το πέτρινο κτίριο του παλαιού σχολείου της Πυρσόγιαννης, που χτίστηκε το 1927,  ανακαινίστηκε πρόσφατα με σκοπό να στεγάσει το Εθνολογικό Μουσείο Ηπειρωτών Μαστόρων, το οποίο και αποτελεί μια σημαντική συνεισφορά στην άγνωστη ιστορία των Ηπειρωτών μαστόρων της πέτρας.

Ιερά Μονή Κηπίνας

Μεταξύ γης και ουρανού είναι κτισμένη η Mονή Κηπίνας, ένα από τα πιο εντυπωσιακά μοναστήρια της Ηπείρου.

Βρίσκεται στο κοίλωμα κατακόρυφου βράχου, κοντά στο χωριό Καλαρρύτες. Το μοναστήρι χτίστηκε περί το 1212 μ.Χ. και είναι αφιερωμένο στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Το όνομα της οφείλεται στους κήπους που καλλιεργούσαν κοντά στη μονή οι μοναχοί.

Ο ασφαλτοστρωμένος δρόμος φθάνει ως τη βάση του βράχου και από εκεί ένα μονοπάτι σκαλισμένο στο βράχο και μια ξύλινη γέφυρα, οδηγούν στο μοναστήρι.

Κατά την τουρκοκρατία, η ξύλινη γέφυρα ήταν κινητή και οι μοναχοί την ανέβαζαν με μοχλό ώστε να προστατεύονται από επιδρομές.

Ο μικρός ναός της Μονής είναι γεμάτος με αγιογραφίες του 17ου αιώνα. Στον πρόναο του καθολικού βρίσκεται μια μεγάλη σπηλιά, μήκους 240 μέτρων, στην οποία κατέφευγαν οι κάτοικοι των γειτονικών χωριών για να προστατευτούν τον καιρό της Τουρκοκρατίας.

Χιονιάδες Ιωαννίνων

Οι Χιονάδες ή Χιονιάδες είναι χτισμένοι σε υψόμετρο 1.120 μέτρων στις πλαγιές του όρους Γράμμου και αποτελούν έναν από τους πιο ορεινούς οικισμούς του νομού Ιωαννίνων.

Ο πληθυσμός του χωριού δε φαίνεται να ξεπέρασε ποτέ τα 350-400 άτομα· Ήταν από παλιά ένα από τα μικρότερα χωριά της επαρχίας Κόνιτσας. Φαίνεται πως έφθασε στην ακμή του περί τα μέσα του 19ου αιώνα. 

Τότε ανακαινίστηκε ο κεντρικός ναός, κατασκευάστηκε το πέτρινο γεφύρι στο χείμαρρο, λίγο πριν το χωριό, και οι Χιονιαδίτες λαϊκοί ζωγράφοι και μαραγκοί φιλοτέχνησαν πλήθος ζωγραφικών έργων και περίτεχνων ξύλινων κατασκευών σε πάμπολλα μέρη.

Οι Χιονιάδες και τα χωριά της περιοχής, φαίνεται πως δημιουργήθηκαν κάποια εποχή από ανάγκη, που επέβαλε τη συγκρότηση ενιαίας κοινότητας με συνένωση συγγενικών ομάδων, πιθανώς νομάδων.

Το χωριό είχε ελάχιστους πόρους από τη γεωργία και την κτηνοτροφία, που δύσκολα κάλυπταν τις ανάγκες των κατοίκων. 

Το ορεινό έδαφος και η έλλειψη των απαραίτητων για τον βιοπορισμό των κατοίκων του χωριού ανάγκασαν τον ανδρικό πληθυσμό να στραφεί προς τα τεχνικά επαγγέλματα από τα πολύ παλιά χρόνια.

Η μακροχρόνια αποδημία του ανδρικού πληθυσμού ήταν αναγκαία για τη συντήρηση των οικογενειών. Ασχολήθηκαν με τεχνικά επαγγέλματα και με το εμπόριο, και πολλοί διέπρεψαν στους τόπους αποδημίας τους. Μαραγκοί, χτίστες και λαϊκοί ζωγράφοι ήταν οι εξειδικευμένοι τεχνίτες. 

Οι περίφημοι λαϊκοί Χιονιαδίτες ζωγράφοι που κατάγονται από εκεί περιφέρονταν στα χωριά της περιοχής αλλά και σε μακρινότερα μέρη της Ηπείρου, φθάνοντας μέχρι και τη Βόρειο Ήπειρο, στη Μακεδονία, το Άγιο Όρος, τη Θεσσαλία και τις γειτονικές χώρες, όπου ζωγράφιζαν ναούς και διακοσμούσαν αρχοντικές κατοικίες.

Το κύριο έργο τους είναι ζωγραφικό, ωστόσο υπάρχουν εξαιρετικά δείγματα κοσμικής ζωγραφικής, όπως τοπία, προσωπογραφίες, ιστορικές σκηνές και νεκρές φύσεις. 

Πριν την είσοδο του χωριού συναντάμε το πέτρινο γεφύρι στη θέση Παρασπόρι,πρόσφατα επισκευασμένο, που η αρχική του κτίση, από μαστόρους του κοντινού χωριού Πυρσόγιαννη, ανάγεται στα 1800.