Το Δασύλλιο των θρύλων..

Tο Δασύλλιο είναι από τα βορειότερα μαστοροχώρια του νομού Γρεβενών. Σκαρφαλωμένο σε μια πλαγιά έχει νοτιοδυτικό προσανατολισμό και χωρίζεται σε τρεις μαχαλάδες. Πρωτοκτίστηκε 5χλμ. μακρυά από τη σημερινή του θέση και ονομαζόταν Μαέρη. Το χωριό δεχόταν πολλές ληστρικές επιδρομές από Τουρκαλβανούς λόγω της θέσης του πάνω στην "αρβανιτόστρατα". Έτσι, γύρω στο 1770 ιδρύθηκε εκ νέου στην τοποθεσία Παλαιοχώρι για να ξανα μεταφερθεί και να πάρει την οριστική του θέση αργότερα και να ονομαστεί τελικώς Δασύλλιο. Στη θέση Παλιομέγερο που ήταν το σημείο που πρωτοϊδρύθηκε η Μαέρη μπορεί να θαυμάσει κανείς μια εξαιρετική θέα. 

Κοντά στην πλατεία του χωριού δεσπόζει η εκκλησία του Αγίου Νικολάου που κτίστηκε το 1875 στη θέση παλαιότερης που κατέρρευσε από το βάρος της λίθινης σκεπής της. Ο ναός είναι τρίκλιτη βασιλική και υπεύθυνος για την κατασκευή του ήταν ο Ευάγγελος Κωτα Τζάμος. 

Το κωδωνοστάσιο του ναού είναι φιλοτεχνημένο το 1929 από τον φημισμένο λιθοξόο και αρχιτέκτονα Γεώργιο Βράγκα. Εξαιρετικής αισθητικής και στολισμένο με έγχρωμα λιθανάγλυφα, σε ένθετη επιγραφή φέρει μήνυμα και την υπογραφή του κατασκευαστή του: " ΧΡΟΝΟΥ ΦΕΙΔΟΥ 16 ΙΟΥΝ 1929 ΕΡΓΟΝ Γ. ΒΡΑΓΚΑ".

Ο λαϊκός γλύπτης Γ. Βράγκας συνήθιζε να στολίζει τα έργα του με λιθανάγλυφα.

Το σχολείο του οικισμού κτίστηκε το 1900. Σήμερα δεν λειτουργεί όπως στα περισσότερα χωριά της περιοχής αλλά στέκει για να θυμίζει τη φιλομάθεια και την διάθεση για καλλιέπεια των κατοίκων της Μαέρης.

 Πεντακόσια μέτρα νότια του Δασυλλίου βρίσκεται το εκκλησάκι της Αγίας Παρασκευής. Κτίστηκε το 1920 στη θέση παλαιότερης, από τον Δασυλλιώτη κάλφα Γεώργιο Τζάμο και οι εικόνες του τέμπλου αγιογραφήθηκαν από μοναχούς της Σκήτης της Αγίας Άννας από το Αγ. Όρος. Η εικόνα της Αγίας θεωρείται θαυματουργή και πολλές ιστορίες και θρύλοι πλέκονται γύρω της.. Μια από αυτές τις ιστορίες μιλάει για την επέμβαση της Αγίας κατά τη διάρκεια της αιχμαλωσίας Ναουσαίων κοριτσιών που προορίζονταν για τον Αλή Πασά. Τα κορίτσια ξέφυγαν από τους αρβανίτες απαγωγείς τους και εκείνοι θυμωμένοι πυροβόλησαν την εικόνα της Αγίας Παρασκευής και έβαλαν φωτιά στο ναό. Η Αγία τότε εμφανίστηκε κάνοντας τους να μετανοήσουν, να σβήσουν τη φωτιά και να της αφιερώσουν τις φουστανέλες τους. Το αίσιο τέλος της περιπέτειας θέλει τα κορίτσια από τη Νάουσα να στέλνουν αφιέρωμα στην Αγία Παρασκευή δυο στεφάνια από ασήμι με χαραγμένα τα ονόματα τους ... 

 Το χωριό γιορτάζει κάθε χρόνο τη μνήμη της Αγίας παρασκευής στις 26 Ιουλίου. 

Οι νέοι του χωριού διατηρούν με κέφι την παράδοση..

Σε πολλές εκκλησιές της Δυτικής Μακεδονίας και της Ηπείρου, της Αγιά Παρασκευής, η ιστορία ενός ελαφιού συνοδεύει τη γιορτή που ακολουθεί τη θεία λειτουργία: Στο Δασύλλιο Γρεβενών ένα ελάφι, ανήμερα της γιορτής της Αγίας, ερχόταν πάντα τα παλαιότερα χρόνια στο δασάκι της εκκλησίας και περίμενε να θυσιαστεί. Το έστελνε η Αγία και με το κρέας του γινότανε μεγάλο τραπέζι σε χωριανούς και ξένους που ξενυχτούσαν από βραδύς κάτω από τα τεράστια βαλανόδεντρα, για να πάνε νωρίς το πρωί στη λειτουργία. Μια μέρα, το ελάφι άργησε. Και όταν ήρθε, είδαν πως ήταν κουτσό και άσθμαινε. Οι κάτοικοι το θυσίασαν αμέσως, χωρίς να το αφήσουν πρώτα να ξεκουραστεί. Θύμωσε τότε η Αγία ως άλλη θεά Άρτεμη και έκτοτε δεν ξανάστειλε ελάφι.. Μα οι Μαγεριώτες, από τότε φτιάχνουν κάθε χρόνο δυο πεντανόστιμα φαγητά, σε τεράστια καζάνια και προσκαλούν στο τραπέζι κάθε ξένο που τυχαίνει να λειτουργηθεί μαζί τους. Τα πιάτα που σερβίρουν το φαγητό τα λένε πιάτα της Αγια-Παρασκευής και δεν τα χρησιμοποιούν παρά μόνο εκείνη τη μέρα... 

Κοντά στο Δασύλλιο στο δρόμο που οδηγεί προς Καλλονή γεφυρώνει το Μαγεριώτικο ποτάμι ένα υπέροχο μονότοξο πετρογέφυρο. Την εικόνα συμπληρώνει η "δέση" πίσω του δημιουργώντας τοπίο μεγάλης ομορφιάς.. Το γεφύρι κατασκευάστηκε το 1910 και είναι γνωστό για το ιδιωτικό συμφωνητικό που αφορά την κατασκευή του και που σώζεται έως σήμερα: "Δια του παρόντος εγγράφου δηλούται, οτι μεταξύ των υποσημειουμένων αντιπροσώπων της κοινότητος Μαέρης και του εκ Ζουπανίου εργολάβου κ. Νικολάου Μπαμπαλή και κ. Παύλου Μούρτζιου συνεβάλοντο τα ακόλουθα. Α. Οι εν λόγω κύριοι αναλαμβάνουσι την οικοδομήν λιθίνης γεφύρας ασβεστοκτίστου επί του μεταξύ των κοινοτήτων Μαέρης και Λιουντζίου διερχομένου παραποτάμου του Αλιάκμονος, υποχρεούμενοι να εργασθώσιν ευσυωειδήτως μέχρι τελείας αποπερατώσεως του έργου, ούτινος το σχεδιογράφημα εχάραξεν ο εκ λιβοχόβου κ. Γεώργιος Ζούφας, εις ον και η περί την ακριβή αυτού εφαρμογήν εποπτεία ανατίθεται. Β. Υποχρεούνται προσέτι να κατασκευάσωσι και τοποθετήσωσι το εκ ξύλων πρώστυπον της γέφυρας (καλούπια)..." Εν Μαέρη τη 4η Ιουλίου 1910"

Στο Δασύλλιο συναντήσαμε ένα  παλιό μπακάλικο του 1909 σήμερα χρησιμοποιείται ως κατοικία. 

Φιλόξενες αυλές, λιθανάγλυφα, σύμβολα και αποδείξεις της τέχνης των μαστόρων της πέτρας, αλλά και σπίτια πιασμένα στα δίχτυα του χρόνου..

Βήσσανη Πωγωνίου, τόπος ευγενικός και συγκρατημένος..

Στην Ήπειρο ο πόνος
νύχι αηδονιού μπηγμένο
στο σώμα των χεριών του Πετρολούκα
καθώς αδράχνουν το τοπίο απ' τον λαιμό
και πνίγουν όλα τα χωριά στα πέριξ
ως πέεεερα μακρυά, δυο ντέρτια δρόμο!

(Φώτης Μότσης)

Βήσσανη, τόπος αυστηρός και γλυκός μαζί. Η φτώχια έστειλε από νωρίς τους κατοίκους στην ξενιτιά: Αμερική, Ρουμανία, Κωνσταντινούπολη. Οι Βησσανιώτες διέπρεψαν ως φουρνάρηδες.. Ερχόμενοι από τα ξένα, άφηναν πίσω τους χρήματα και τέκνα. Έτσι υψώθηκαν τα δύο σχολεία, πετρόχτιστο παρθεναγωγείο και αρρεναγωγείο. 

Το Πωγώνι είναι ευγενικό αλλά συγκρατημένο. Μετράει τα λόγια του. Δεν ανταγωνίζεται τα Ζαγοροχώρια. Χρησιμοποιεί παλιούς, δοκιμασμένους κώδικες συμπεριφοράς, οι οποίοι του επιτρέπουν να διατηρήσει την επαφή μ’ εκείνο που ο χρόνος όλο και πιο δύσκολα πια στις μέρες μας κρατάει ανέγγιχτο. Το Πωγώνι δεν «βάφεται» το τοπικό του χρώμα για να γίνει αρεστό.

Η Βήσσανη ιδρύθηκε κατά το 14ο αιώνα, αναπτύχθηκε κατά τα χρόνια της τουρκοκρατίας και διατηρεί στοιχεία της παραδοσιακής του αρχιτεκτονικής. Στο χωριό υπήρχε σχολείο ήδη πριν το 1770, ενώ ακόμη το Παρθεναγωγείο και ο ερειπωμένος πια σταθμός Χωροφυλακής λίγο πιο έξω από το χωριό, στην περιοχή των Πηγαδιών δείχνουν την άλλοτε ευημερούσα ζωή της κοινότητας. 

Στο κέντρο του οικισμού βρίσκεται ο ναός του Αγίου Νικολάου, τρίκλιτη βασιλική από το 1791 με τοιχογραφίες.

Στη Βήσσανη μέσα σε δάσος, βρίσκεται η μονή Άβελ που είναι αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Πήρε το όνομα της από κάποιο γαιοκτήμονα Άβελη που χρηματοδότησε την ανέγερση της. Ο ναός ανήκει στον αγιορείτικο τύπο με νάρθηκα, και στη ΝΔ. γωνία του βρίσκεται το κωδωνοστάσιο.

Τη μοναδική πληροφορία για τη χρονολόγηση του μνημείου την παρέχει η κτητορική επιγραφή σύμφωνα με την οποία ο ναός χτίστηκε και ιστορήθηκε το 1770. Οι αγιο­γραφίες διατηρούνται σε πολύ καλή κατάσταση. Η αγιογράφηση είναι έργο των Χιοναδιτών ζωγράφων Κωνσταντίνου και Μιχαήλ του Μιχαήλ.

Τα κτίρια αντανακλούν την πάλαι ποτέ οικονομική και πνευματική πρόοδο της περιοχής. Είναι χτισμένα από Ηπειρώτες μαστόρους από τα μαστοροχώρια της Πυρσόγιαννης και της Βούρμπιανης

 Ήταν συνήθως χτισμένα μέσα σε πλακόστρωτη αυλή, περιστοιχισμένη με οβρό (μαντρότοιχο) και εξώπορτα ξύλινη που είχε δίκλιτη στέγη. 

Η Βήσσανη είναι γνωστή και από το πασίγνωστο δημοτικό τραγούδι "Κοντούλα λεμονιά"

https://www.youtube.com/watch?v=KOEMhz5iDEQ

Το πρωί του Δεκαπενταύγουστου, στο γλέντι μετά την πανηγυρική θεία λειτουργία, συμμετέχουν αποκλειστικά οι ντόπιοι. Ο χορός τους καταλήγει εκστατικός. Είναι περισσότερο δικός τους από ποτέ, αποτέλεσμα μιας ομαδικής ευτυχίας μεταξύ συντοπιτών. Το βράδυ ανήκει σε όλους. Και η νύχτα της 16ης στους νέους του χωριού, που αναλαμβάνουν να συντηρήσουν με τη σειρά τους την εορταστική ατμόσφαιρα, να εξοικονομήσουν τα χρήματα για την ορχήστρα, άξιοι συνεχιστές στο χοροστάσι και την εθιμική, θα έλεγε κανείς, νομολογία: τα εγγόνια χορεύουν ώς το ξημέρωμα, διεκδικώντας με τη σειρά τους τη μελλοντική έκσταση ενός επερχόμενου πρωινού γλεντιού που με τα χρόνια θα αξιωθούν στο ίδιο πάντα μέρος...

 info  : https://el.wikipedia.org 

http://entefktirio.blogspot.gr/2014/08/blog-post_49.html