Βιβίστ Γρεβενών, ένα χωριό φάντασμα..

Οι Εκκλησιές είναι ένα μικρό χωριό χτισμένο στη ράχη ‘’Τσιούμα’’, σε υψόμετρο 990 μ., κατά μήκος του δρόμου Γρεβενών – Πενταλόφου και σε απόσταση 19 χλμ. από την πρωτεύουσα του νομού. Ένα χιλιόμετρο δυτικά, κρυμμένο μέσα στις πτυχώσεις του εδάφους και με ένα λάκκο να το χωρίζει από τον Άγιο Κοσμά, βρίσκεται το παλιό χωριό που έχει εγκαταλειφθεί, καθώς οι κάτοικοί του, αρχικά από τη δεκαετία του 1970 και κύρια μετά και το σεισμό του 1995, έκτισαν καινούργια σπίτια δίπλα στον κεντρικό δρόμο...

Σπήλαιο Γρεβενών

Το Σπήλαιο Γρεβενών είναι χωριό του νομού Γρεβενών.
Από τα αξιοθέατα του, το πολύ παλιό και καλά διατηρημένο Μοναστήρι, η εκκλησία του Αγίου Αθανασίου, χτισμένη αρχές του 1800, το δημοτικό σχολείο, που είναι κτίριο του 1930, το φαράγγι του Σπηλαίου με το γεφύρι της Πορτίτσας, το Γεφύρι του Κατσουγιάννη και της Λιάτισσας. Οι κάτοικοι του Σπηλαίου συμμετείχαν στην Ελληνική Επανάσταση του 1821, με γνωστότερο αγωνιστή τον Γεώργιο Σπηλαιώτη, που πήρε μέρος σε πολλές μάχες στη νότιο Ελλάδα και υπηρέτησε ως ταγματάρχης στον πρώτο τακτικό στρατό επί Ιωάννη Καποδίστρια.

Από το Σπήλαιο ήταν ο Μακεδονομάχος Οπλαρχηγός Αδαμάντιος Μάνος (καπετάν Κόκκινος).

Οι μόνιμοι κάτοικοι του Σπηλαίου ασχολούνται κυρίως με την κτηνοτροφία και την καλλιέργεια της γης. Από τα πιο φημισμένα προϊόντα είναι τα φασόλια, η κατσικίσια φέτα και το τσίπουρο.

Στο Σπήλαιο Γρεβενών συρρέουν μέλη πολλών ορειβατικών συλλόγων καθώς και λάτρεις επικίνδυνων σπορ για να κάνουν ορειβασία, canyoning ή κανόε-καγιάκ.

Το Σπήλαιο Γρεβενών βρίσκεται 25 χιλιόμετρα δυτικά της πόλης των Γρεβενών στον ορεινό όγκο της βορειοανατολικής Πίνδου. ‍Ανήκει στο νομό Γρεβενών και έχει 187 κατοίκους. Είναι κτισμένο σε υψόμετρο 1000 μ. στο νοτιότερο υψίπεδο του όρους Όρλιακα. Από τα δυτικά περνάει ο ποταμός περιβολιώτικος και από τα ανατολικά ο σμιξιώτικος όπου ενώνονται και δημιουργούν τον Βενέτικο τον κυριότερο παραπόταμο του ποταμού Αλιάκμονα. Στο παρελθόν περιβάλλονταν από ρωμαϊκά και βυζαντινά υψηλά τείχη αποτρέποντας οποιονδ ήποτε επίδοξο εισβολέα.
Από το χωριό προς τα ανατολικά είναι τα Πιέρια-Καμβούνια-Όλυμπος-Ζυγό ενώ προς τα δυτικά ο εθνικός δρυμός Πίνδου με την Βάλια Κάλντα. Eπίσης, πηγαίνοντας στο Σπήλαιο ο δρόμος είναι εκπληκτικός, διότι η αριστερή μεριά του δρόμου είναι σκεπασμένη από τεράστιους βράχους. Έχεις συνεχώς την αίσθηση ότι μπορεί κάποιος βράχος να πέσει ανά πάσα στιγμή. Στο σημείο αυτό, ο ταξιδιώτης σταματά στο γεφυράκι που η φύση οδήγησε στη δημιουργία του κόβοντας το βουνό στα δυο. Ο επισκέπτης μένει έκθαμβος από την άγρια ομορφιά που απλώνεται μπροστά του βλέποντας το φοβερό πετρώδες ύψωμα με μια καταπληκτική Χαράδρα -Κοιλάδα τελείως αδιάβατη, ύψους-βάθους 300 μέτρα περίπου κι πλάτος- άνοιγμα 100 μέτρα περίπου στην οποία περνάει το ποτάμι ανήσυχο κι ορμητικό.

Χαρακτηριστικά αξιοθέατα είναι τα δύο φαράγγια. Το νοτιοδυτικό φαράγγι της Πορτίτσας (1830) με την πέτρινη γέφυρα που έχει ύψος περίπου 300 μέτρα. Το μήκος του είναι 800 περίπου μέτρα, ενώ οι σχεδόν κάθετες πλευρές του ορθώνονται τουλάχιστον 220 μέτρα πανω απο τον ποταμό Βενέτικο που το διασχίζει. Σε κάποιο σημείο το πλάτος του μειώνεται στα 8 περίπου μέτρα. Στην είσοδο του βρίσκεται το ομώνυμο δίτοξο γεφύρι που έχει μήκος 34 μέτρα και ύψος 7.80 μέτρα.

 

Το ανατολκό φαράγγι της Λιάτισας το είναι δύσκολα προσβάσιμο, το διασχίζει ο σμιξιώτικος ποταμός ( Βελονιάς ) και εκεί υπάρχουν δύο πέτρινα γεφύρια του Κατσογιάννη και της Λιάτισας ή του Κλέφτη όπως ονομάζεται. Η παράδοση λέει ότι ένα παλικάρι του Θ. Ζιάκα κυνηγημένο από τους Τούρκους πήδηξε απέναντι στο σημείο αυτό για να γλιτώσει. Μετά από αυτό έφτιαξε το γεφύρι γύρω στα 1800.

Το γεφύρι του Κατσογιάννη είναι ένα γεφύρι με συνολικό μήκος πάνω από 50 μέτρα το οποίο χρονολογείται γυρω στο 1800. Σώθηκαν μόνο τα δύο βορειότερα τόξα του ενώ το νότιο αντικαταστάθηκε με οπλισμένο σκυρόδεμα. Το πλάτος του είναι 2,6 μέτρα κι το ύψος της μεγαλύτερης καμάρας του είναι 7 μέτρα περίπου. Την ονομασία του την πήρε από ένα σωζόμενο παρακείμενο μύλο , ιδιοκτησίας του ενοριακού ναού του Αγ, Αθανασίου Σπηλαίου που τον δούλευε κάποιος Κατσογιάννης.

Εξαιρετικά ενδιαφέρον αξιοθέατο που αξίζει να επισκεφτεί κανείς είναι επίσης η Ιερά Μονή Κοιμήσεως της Θεοτόκου.Το καθολικό της μονής είναι ο συνήθης αγιορείτικος τύπος ναού. Το τέμπλο, η δυτική θύρα και τα φράγματα των παραθύρων αποτελούν πολύ σημαντικά δείγματα της ξυλογλυπτικής του 17ου αιώνα. Τα παράθυρα που διατρυπούν τους πλάγιους τοίχους είναι μικρά, στενά και αψιδωτά και διευρύνονται ως πολεμίστρες, αντανακλώντας την ανασφάλεια και τους κινδύνους της εποχής. Στο εσωτερικό ο ναός είναι διακοσμημένος από αγιογραφίες. Το ιστορικό μοναστήρι βρίσκεται στην βορειοανατολική είσοδο του χωριού. Το καθολικό και το ανακατασκευασμένο τμήμα του ίσογειου της βόρειας πτέρυγας είναι τα μόνα που έχουν απομείνει από την άλλοτε άνθουσα μονή. Το καθολικό αφιερωμένο στην Παναγία, ιδρύθηκε το 1633 επί αρχιεπισκόπου Γαβριήλ, από την Μηλιά Μετσόβου.Η διακόσμησή της έγινε από τους ζωγράφους Νικόλαο και Ιωάννη σε δύο φάσεις. Τα ανώτερα τμήματα και οι χώροι κοσμήθηκαν στα 1649-1650, ενώ από τους χώρους έως το δυτικό τοίχο του κυρίως ναού το 1650-1651. Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας η μονή λειτούργησε ως κρυφό σχολειό και ως νοσοκομείο για τους τραυματίες και σύμφωνα με την προφορική παράδοση το επισκέφθηκε δύο φορές ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός.Σ τις αρχές του 20ου αιώνα τα πλούσια κειμήλια της μεταφέρθηκαν στο μοναστήρι της Ζάβορδας με το οποίο η μονή συγχωνεύτηκε το 1935.

Ένα ακόμη αξιοθέατο που μπορεί να επισκεφθεί κάποιος στο χωριό είναι το κάστρο του Σπηλαίου το οποίο έχει πέσει με το πέρασμα του χρόνου. Είναι ένα τείχος το οποίο ανάγεται στους βυζαντινούς χρόνους αλλά τα αρχαιολογικά δεδομένα οδηγούν στην ελληνιστική κι ρωμαΪκή εποχή. Σύμφωνα με τα ανασκαφικά ευρήματα στο χωριό δηλώνουν ότι η περιοχή αλλά κι το κάστρο κατοικήθηκε από την πρωΪμη εποχή του Σιδήρου.

Το Δημοτικό Σχολείο του χωριού στο οποίο πολλοί έκαναν τα πρώτα τους βήματα γνωρίζοντας τον κόσμο είναι κτίσμα του 1930 και έχει μια σπάνια ομορφιά αλλά και ιστορία.Το Σπήλαιο ίσως είναι το πρώτο χωριό στην περιφέρεια Γρεβενών στο οποίο λειτούργησε σχολείο. Τα γράμματα αναφέρεται ότι καλλιεργούνταν ήδη από τα τέλη του 18ου αι. στη μονή Κοιμήσεως της Θεοτόκου του Σπηλαίου. Το 1815 μνημονεύεται ότι η μονή Σπηλαίου ίδρυσε Σχολείο μαζί με Βιβλιοθήκη.Σύμφωνα με την έρευνα του «Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου του εν Κωνσταντινουπόλει Ηπειρωτικού», κατά το σχολικό έτος 1873-1874 λειτουργούσε στο Σπήλαιο Αλληλοδιδακτικό Σχολείο όπου δίδασκε ένας δάσκαλος, φοιτούσαν 30 μαθητές και η ετήσια δαπάνη συντήρησης ανερχόταν στα 2500 γρόσια.Στη Στατιστική των Ελληνικών Σχολείων στο βιλαέτι Θεσσαλονίκης και Μοναστηρίου μνημονεύεται ότι κατά τη σχολική χρονιά 1894-1895 λειτουργούσε στο χωριό 1 Γραμματοδιδασκαλείο όπου δίδασκε 1 δάσκαλος και φοιτούσαν 30 μαθητές και η ετήσια συνδρομή συντήρησης ανέρχονταν στα 276 φράγκα.

Στις αρχές του 20ου αιώνα μνημονεύεται η λειτουργία Σχολείου στο Σπήλαιο με λιγότερους από 50 μαθητές.Το 1902 κατά την απογραφή των σχολείων που προέβη το Προξενείο Ελασσόνας αναφέρεται ότι λειτουργούσε στο Σπήλαιο Αστική Σχολή όπου δίδασκε 1 δάσκαλος και φοιτούσαν συνολικά 50 μαθητών.

Ένα επιπλέον μέρος που μπορεί κάποιος να επισκεφθεί στο χωριό αυτό είναι το Κουτσουλάτα, περίεργη ονομασία αλλά έτσι είναι γνωστό στους κατοίκους του χωριού. Είναι ένα μέρος στην κορυφή του χωριού πάνω σε ένα λόφο. Είναι λίγο δύσκολο κάποιος να το βρει, αλλά εάν ανηφορίσει στα αριστερά της κεντρικής πλατείας το δρομάκι θα φτάσει στο λόφο κι θα το δει. Έχει μια υπέροχη πανοραμική θέα που μπορείς να δεις όλο το χωριό αλλά κι το δάσος που βρίσκεται απέναντι σου. Έχει επίσης, στην άκρη της ράχης ένα μεγάλο κιόσκι στο οποίο μπορεί κάποιος να ξεκουραστεί, να απολαύσει αυτήν την φανταστική θέα κι να εισπνεύσει τον καθαρό αέρα που απλόχερα άφησε η φύση σε αυτό τον τόπο.

Ακόμη, όμορφος προορισμός είναι κι το πάρκο αναψυχής ονόματι Τσιτσιλιάνος γνωστό με αυτό το όνομα στους κατοίκους του χωριού. Είναι ένα μέρος στο οποίο μπορεί ο κάθε επισκέπτης να ξεκουραστεί αλλά κι να γευτεί τη φυσική ομορφιά που αγναντεύεται από το πάρκο αυτό. Το πάρκο αυτό βρίσκεται κοντά στην εκκλησία του Αγίου Αθανασίου το οποίο βρίσκεται στο κέντρο του χωριού.

Στη θέση του σημερινού χωριού υπήρχε σημαντικός αρχαίος οικισμός (τειχισμένος), που παρουσιάζει εξαιρετικά μεγάλη διάρκεια ζωής (από την προϊστορική ως τη βυζαντινή εποχή). Ο οικισμός ήταν χτισμένος πάνω σε μια ψηλή και βραχώδη κορυφογραμμή, που υψώνεται μέσα στο φυσικό υδάτινο δέλτα, το οποίο σχηματίζεται με τη συμβολή των ποταμών Βελονιά και Βενέτικου. Ο οικιστικός χώρος μοιάζει με απέραντο φυσικό φρούριο, καθώς οι τρεις πλευρές του προστατεύονται από πανύψηλους και απόκρημνους βράχους, οι οποίοι σχηματίζουν ένα φυσικό απρόσβλητο τείχος, ενώ η βορειοδυτική πλευρά του προστατεύεται από ασβεστόχτιστο πέτρινο τείχος.
Ο οικισμός αναφέρεται κυρίως σε γραπτά του Μοναστηριού που υπάρχουν στο χωριό, με το όνομα ΠΥΛΑΙΟΝ, πιθανώς επειδή δεσπόζει των οδών που συνδέουν Ήπειρο και Μακεδονία και ως ΣΠΗΛΙΟ επειδή είναι στους πρόποδες του όρους Σταυρός που παλιότερα λεγόταν ΣΠΙΛΟΣ. Σημαντική είναι και η συμμετοχή του χωριού στους αγώνες επί Τουρκοκρατίας και για τα αρματολίκια της Πίνδου με το όνομα Μέγα Σπήλαιο. 

Διάφορες είναι οι περιοχές του Σπηλαίου όπου έχουν βρεθεί αρχαιολογικά ευρήματα από την νεολιθική εποχή καθώς και χάλκινα όπλα, σπαθιά, πανοπλίες και άλλα αντικείμενα της Μυκηναϊκής εποχής.Στην ίδια περιοχή κατάσπαρτα είναι και  τα χωράφια από κομμάτια αγγείων, της Αρχαϊκής, της Κλασικής της Ελληνιστικής (Φιλίππου και Μεγάλου Αλεξάνδρου) και της Ρωμαϊκής εποχής. Σε μερικά σημεία στα χωράφια τους έχουν επισημάνει οι γεωργοί, κατά την καλλιέργεια, τοίχους από δωμάτια και άλλους μικρότερους χώρους σπιτιών. Γενικά και όλη η τοποθεσία προσφέρεται για την εγκατάσταση ενός ή πολλών οικισμών των εποχών αυτών.

Το σημαντικότερο από όλα είναι ότι σε ολόκληρο το τρίγωνο του Σπηλαίου έχουν επισημανθεί από τους αρχαιολόγους τόποι κατάλληλοι για έρευνα και ανασκαφές. Στο σχολείο του χωριού έχουν συγκεντρω­θεί από τον δάσκαλο Γιάννη Πέτρου αρκετά ευρήματα από τυχαίες περι­πτώσεις, τα οποία κάποια στιγμή μεταφέρθηκαν στις αποθήκες του μουσείου Βέροιας. Τα σπουδαιότερα όμως είναι αυτά πού βρέθηκαν στην Επάνω Πλατεία (Μεσοχώρι) του χωριού. Ο ζήλος και ο πατριωτικός ενθουσιασμός του Δημητρίου Βολογιώργου, ομογενούς από την Αμερική, έδωσε την ευκαιρία στους συγχωριανούς του να ανοίξουν θεμέλια και να κτισθεί ένα οίκημα, για Κοινοτική Βιβλιοθήκη του χωριού. Στα θεμέλια της βρέ­θηκαν αρκετοί τάφοι με πλούσια, χάλκινα ιδίως, ευρήματα, που χρονολογούνται στο τέλος της Χάλκινης εποχής και στις αρχές της Σιδηράς εποχής, δηλ. γύρω στα τρεις χιλιάδες χρόνια από . Αργότερα, το καλοκαίρι του 1970, στην ίδια Επάνω Πλατεία του Σπηλαίου, η κα. Κατερίνα Ρωμιοπούλου έκανε τομές σε διά­φορα σημεία της πλατείας, διότι επρόκειτο να τσιμεντοστρωθεί ο χώρος. Εκεί βρέθηκαν αρκετοί τάφοι με χάλκινα ευρήματα, κυρίως στολίδια γυναικών της ίδιας εποχής, αλλά και εξαρτήματα πολεμιστών. Στην περίπτωση αυτή σημαντικό είναι, εκτός των άλλων, ότι τα ευρήματα της πλατείας του Σπηλαίου είναι όμοια με τα ευρήματα των νεκροτα­φείων της Κάτω Μακεδονίας (Βεργίνα, Δίον, Όλυμπος κλπ.), άλλα και της Αιανής Κοζάνης.

Σημαντική προσωπικότητα του χωριού είναι ο αγωνιστής Γεώργιος Σπηλαιώτης ο οποίος συμμετείχε στην Ελληνική Επανάσταση του 1821 και υπηρέτησε ως ταγματάρχης στον πρώτο τακτικό στρατό επί Ιωάννη Καποδίστρια. Επίσης γνωστό πρόσωπο του χωριού είναι και ο Μακεδονομάχος οπλαρχηγός Αδαμάντιος Μάνος γνωστός και ως καπετάν Κόκκινος λόγου του χρώματος του προσώπου του.

Φημισμένο είναι και το πανηγύρι του Σπηλαίου το Δεκαπενταύγουστο προς τιμήν του μοναστηριού της Παναγίας. Το πανηγύρι κρατάει τρεις ημέρες, από τις 14 μέχρι και τις 16 Αυγούστου. Η μάζωξη γίνεται στην κεντρική πλατεία του χωριού, όπου  τοπικά συγκροτήματα και ο κόσμος χορεύει παραδοσιακούς χορούς. Οι επισκέπτες του χωριού δεν πρέπει να παραλείψουν να επισκεφτούν τις τοπικές ταβέρνες και να δοκιμάσουν επίσης και τα τοπικά φαγητά.