Βήσσανη Πωγωνίου, τόπος ευγενικός και συγκρατημένος..

Στην Ήπειρο ο πόνος
νύχι αηδονιού μπηγμένο
στο σώμα των χεριών του Πετρολούκα
καθώς αδράχνουν το τοπίο απ' τον λαιμό
και πνίγουν όλα τα χωριά στα πέριξ
ως πέεεερα μακρυά, δυο ντέρτια δρόμο!

(Φώτης Μότσης)

Βήσσανη, τόπος αυστηρός και γλυκός μαζί. Η φτώχια έστειλε από νωρίς τους κατοίκους στην ξενιτιά: Αμερική, Ρουμανία, Κωνσταντινούπολη. Οι Βησσανιώτες διέπρεψαν ως φουρνάρηδες.. Ερχόμενοι από τα ξένα, άφηναν πίσω τους χρήματα και τέκνα. Έτσι υψώθηκαν τα δύο σχολεία, πετρόχτιστο παρθεναγωγείο και αρρεναγωγείο. 

Το Πωγώνι είναι ευγενικό αλλά συγκρατημένο. Μετράει τα λόγια του. Δεν ανταγωνίζεται τα Ζαγοροχώρια. Χρησιμοποιεί παλιούς, δοκιμασμένους κώδικες συμπεριφοράς, οι οποίοι του επιτρέπουν να διατηρήσει την επαφή μ’ εκείνο που ο χρόνος όλο και πιο δύσκολα πια στις μέρες μας κρατάει ανέγγιχτο. Το Πωγώνι δεν «βάφεται» το τοπικό του χρώμα για να γίνει αρεστό.

Η Βήσσανη ιδρύθηκε κατά το 14ο αιώνα, αναπτύχθηκε κατά τα χρόνια της τουρκοκρατίας και διατηρεί στοιχεία της παραδοσιακής του αρχιτεκτονικής. Στο χωριό υπήρχε σχολείο ήδη πριν το 1770, ενώ ακόμη το Παρθεναγωγείο και ο ερειπωμένος πια σταθμός Χωροφυλακής λίγο πιο έξω από το χωριό, στην περιοχή των Πηγαδιών δείχνουν την άλλοτε ευημερούσα ζωή της κοινότητας. 

Στο κέντρο του οικισμού βρίσκεται ο ναός του Αγίου Νικολάου, τρίκλιτη βασιλική από το 1791 με τοιχογραφίες.

Στη Βήσσανη μέσα σε δάσος, βρίσκεται η μονή Άβελ που είναι αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Πήρε το όνομα της από κάποιο γαιοκτήμονα Άβελη που χρηματοδότησε την ανέγερση της. Ο ναός ανήκει στον αγιορείτικο τύπο με νάρθηκα, και στη ΝΔ. γωνία του βρίσκεται το κωδωνοστάσιο.

Τη μοναδική πληροφορία για τη χρονολόγηση του μνημείου την παρέχει η κτητορική επιγραφή σύμφωνα με την οποία ο ναός χτίστηκε και ιστορήθηκε το 1770. Οι αγιο­γραφίες διατηρούνται σε πολύ καλή κατάσταση. Η αγιογράφηση είναι έργο των Χιοναδιτών ζωγράφων Κωνσταντίνου και Μιχαήλ του Μιχαήλ.

Τα κτίρια αντανακλούν την πάλαι ποτέ οικονομική και πνευματική πρόοδο της περιοχής. Είναι χτισμένα από Ηπειρώτες μαστόρους από τα μαστοροχώρια της Πυρσόγιαννης και της Βούρμπιανης

 Ήταν συνήθως χτισμένα μέσα σε πλακόστρωτη αυλή, περιστοιχισμένη με οβρό (μαντρότοιχο) και εξώπορτα ξύλινη που είχε δίκλιτη στέγη. 

Η Βήσσανη είναι γνωστή και από το πασίγνωστο δημοτικό τραγούδι "Κοντούλα λεμονιά"

https://www.youtube.com/watch?v=KOEMhz5iDEQ

Το πρωί του Δεκαπενταύγουστου, στο γλέντι μετά την πανηγυρική θεία λειτουργία, συμμετέχουν αποκλειστικά οι ντόπιοι. Ο χορός τους καταλήγει εκστατικός. Είναι περισσότερο δικός τους από ποτέ, αποτέλεσμα μιας ομαδικής ευτυχίας μεταξύ συντοπιτών. Το βράδυ ανήκει σε όλους. Και η νύχτα της 16ης στους νέους του χωριού, που αναλαμβάνουν να συντηρήσουν με τη σειρά τους την εορταστική ατμόσφαιρα, να εξοικονομήσουν τα χρήματα για την ορχήστρα, άξιοι συνεχιστές στο χοροστάσι και την εθιμική, θα έλεγε κανείς, νομολογία: τα εγγόνια χορεύουν ώς το ξημέρωμα, διεκδικώντας με τη σειρά τους τη μελλοντική έκσταση ενός επερχόμενου πρωινού γλεντιού που με τα χρόνια θα αξιωθούν στο ίδιο πάντα μέρος...

 info  : https://el.wikipedia.org 

http://entefktirio.blogspot.gr/2014/08/blog-post_49.html