Στο μαγευτικό Σπήλαιο Γρεβενών

Σ΄ αυτόν τον πηγαιμό, εύχεσαι νάναι μακρύς ο δρόμος...
Πηγαίνοντας στο Σπήλαιο , μένει έκθαμβος κανείς από την άγρια ομορφιά που απλώνεται μπροστά του βλέποντας το φοβερό πετρώδες ύψωμα με μια καταπληκτική Χαράδρα -Κοιλάδα τελείως αδιάβατη, ύψους-βάθους 300 μέτρα περίπου κι πλάτος- άνοιγμα 100 μέτρα περίπου στην οποία περνάει το ποτάμι ανήσυχο κι ορμητικό. 
 Το Σπήλαιο Γρεβενών βρίσκεται 25 χιλιόμετρα δυτικά της πόλης των Γρεβενών στον ορεινό όγκο της βορειοανατολικής Πίνδου. ‍Από τα δυτικά περνάει ο ποταμός Βελονιάς και από τα ανατολικά ο Σμιξιώτικος όπου ενώνονται και δημιουργούν τον Βενέτικο τον κυριότερο παραπόταμο του ποταμού Αλιάκμονα. 

Η ιστορία του Σπηλαίου χάνεται στα βάθη του χρόνου καθώς στη θέση του σημερινού χωριού
υπήρχε σημαντικός αρχαίος οικισμός (τειχισμένος), που παρουσιάζει εξαιρετικά μεγάλη διάρκεια
ζωής (από την προϊστορική ως τη βυζαντινή εποχή).

 Ήταν χτισμένος πάνω σε μια ψηλή και
βραχώδη κορυφογραμμή, που υψώνεται μέσα στο φυσικό υδάτινο δέλτα, το οποίο σχηματίζεται με
τη συμβολή των ποταμών Βελονιά και Βενέτικου.
Ο οικιστικός χώρος μοιάζει με απέραντο φυσικό
φρούριο, καθώς οι τρεις πλευρές του προστατεύονται από πανύψηλους και απόκρημνους
βράχους, οι οποίοι σχηματίζουν ένα φυσικό απρόσβλητο τείχος, ενώ η βορειοδυτική πλευρά του
προστατεύεται από ασβεστόχτιστο πέτρινο τείχος.

 Ο οικισμός αναφέρεται κυρίως σε γραπτά του
Μοναστηριού που υπάρχουν στο χωριό, με το όνομα ΠΥΛΑΙΟΝ, πιθανώς επειδή δεσπόζει των
οδών που συνδέουν Ήπειρο και Μακεδονία και ως ΣΠΗΛΙΟ επειδή είναι στους πρόποδες του
όρους Σταυρός που παλιότερα λεγόταν ΣΠΙΛΟΣ.

Σημαντική είναι και η συμμετοχή του χωριού
στους αγώνες επί Τουρκοκρατίας και για τα αρματολίκια της Πίνδου με το όνομα Μέγα Σπήλαιο.
Οι κάτοικοι του Σπηλαίου συμμετείχαν στην Ελληνική Επανάσταση του 1821, με γνωστότερο
αγωνιστή τον Γεώργιο Σπηλαιώτη, που πήρε μέρος σε πολλές μάχες στη νότιο Ελλάδα και
υπηρέτησε ως ταγματάρχης στον πρώτο τακτικό στρατό επί Ιωάννη Καποδίστρια. Από το Σπήλαιο
ήταν ο Μακεδονομάχος Οπλαρχηγός Αδαμάντιος Μάνος (καπετάν Κόκκινος).

Εξαιρετικά ενδιαφέρον αξιοθέατο που αξίζει να επισκεφτεί κανείς είναι  η Ιερά Μονή Κοιμήσεως της Θεοτόκου.Το καθολικό της μονής είναι ο συνήθης αγιορείτικος τύπος ναού. Το τέμπλο, η δυτική θύρα και τα φράγματα των παραθύρων αποτελούν πολύ σημαντικά δείγματα της ξυλογλυπτικής του 17ου αιώνα.

Το καθολικό αφιερωμένο στην Παναγία, ιδρύθηκε το 1633 επί αρχιεπισκόπου Γαβριήλ, από την Μηλιά Μετσόβου.Η διακόσμησή της έγινε από τους ζωγράφους Νικόλαο και Ιωάννη σε δύο φάσεις. Τα ανώτερα τμήματα και οι χώροι κοσμήθηκαν στα 1649-1650, ενώ από τους χώρους έως το δυτικό τοίχο του κυρίως ναού το 1650-1651.

Στο εσωτερικό ο ναός είναι διακοσμημένος από αγιογραφίες. Το ιστορικό μοναστήρι βρίσκεται στην βορειοανατολική είσοδο του χωριού. Το καθολικό και το ανακατασκευασμένο τμήμα του ισογείου της βόρειας πτέρυγας είναι τα μόνα που έχουν απομείνει από την άλλοτε άνθουσα μονή.

Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας η μονή λειτούργησε ως κρυφό σχολειό και ως νοσοκομείο για τους τραυματίες και σύμφωνα με την προφορική παράδοση το επισκέφθηκε δύο φορές ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός.Στις αρχές του 20ου αιώνα τα πλούσια κειμήλια της μεταφέρθηκαν στο μοναστήρι της Ζάβορδας με το οποίο η μονή συγχωνεύτηκε το 1935.

Τα παράθυρα που διατρυπούν τους πλάγιους τοίχους είναι μικρά, στενά και αψιδωτά και διευρύνονται ως πολεμίστρες, αντανακλώντας την ανασφάλεια και τους κινδύνους της εποχής.

Φημισμένο είναι και το πανηγύρι του Σπηλαίου το Δεκαπενταύγουστο προς τιμήν του μοναστηριού 
της Παναγίας. Το πανηγύρι κρατάει τρεις ημέρες, από τις 14 μέχρι και τις 16 Αυγούστου.

Το Δημοτικό Σχολείο του χωριού στο οποίο πολλοί έκαναν τα πρώτα τους βήματα γνωρίζοντας τον κόσμο είναι κτίσμα του 1930 και έχει μια σπάνια ομορφιά αλλά και ιστορία. Το Σπήλαιο ίσως είναι το πρώτο χωριό στην περιφέρεια Γρεβενών στο οποίο λειτούργησε σχολείο. Τα γράμματα αναφέρεται ότι καλλιεργούνταν ήδη από τα τέλη του 18ου αι. στη μονή Κοιμήσεως της Θεοτόκου του Σπηλαίου. Το 1815 μνημονεύεται ότι η μονή Σπηλαίου ίδρυσε Σχολείο μαζί με Βιβλιοθήκη.Σύμφωνα με την έρευνα του «Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου του εν Κωνσταντινουπόλει Ηπειρωτικού», κατά το σχολικό έτος 1873-1874 λειτουργούσε στο Σπήλαιο Αλληλοδιδακτικό Σχολείο όπου δίδασκε ένας δάσκαλος, φοιτούσαν 30 μαθητές και η ετήσια δαπάνη συντήρησης ανερχόταν στα 2500 γρόσια.Στη Στατιστική των Ελληνικών Σχολείων στο βιλαέτι Θεσσαλονίκης και Μοναστηρίου μνημονεύεται ότι κατά τη σχολική χρονιά 1894-1895 λειτουργούσε στο χωριό 1 Γραμματοδιδασκαλείο όπου δίδασκε 1 δάσκαλος και φοιτούσαν 30 μαθητές και η ετήσια συνδρομή συντήρησης ανέρχονταν στα 276 φράγκα.
Λέγεται πως στο κτίσιμο του κτιρίου πρωτοστατούσαν Ζουμπανιώτες Μάστορες...

Ενδιαφέρουσα είναι κι η εκδήλωση που γίνεται προς τιμήν του θεού Ήλιου στις 23/12 το βράδυ. Αναβιώνει το έθιμο του Φανού , ενώ ψάλλονται χριστιανικά τραγούδια ταυτόχρονα με τα σατιρικά και προσφέρονται κρασί και παραδοσιακές κουλούρες σε όλους όσους συμμετέχουν στην εκδήλωση αυτή. Η γιορτή αυτή δεν γίνεται πάντα στις 23/12 λόγω κακών καιρικών συνθηκών κι πραγματοποιείται συνήθως την περίοδο των Αποκριών.

Οι μόνιμοι κάτοικοι του Σπηλαίου ασχολούνται κυρίως με την κτηνοτροφία και την καλλιέργεια της γης. Από τα πιο φημισμένα προϊόντα είναι τα φασόλια, η κατσικίσια φέτα και το τσίπουρο.

Το Σπήλαιο προσφέρει συναρπαστικές διαδρομές προς τρία εξαιρετικά γεφύρια.

Το γεφύρι του Κατσογιάννη μια αληθινή δρασκελιά του δέους. Η κτίση του χρονολογείται από το 19ο αιώνα, αντιστέκεται ακόμη στο χρόνο και γεφυρώνει το Βελονιά που είναι παραπόταμος του Βενέτικου. To γεφύρι του Κατσογιάννη βρίσκεται 2 χλμ. ανατολικά του χωριού. 

Είναι τρίτοξο, με συνολικό μήκος πάνω 

από 50 μ. Σήμερα σώζονται μόνο τα δυο βορειότερα τόξα του, ενώ το νότιο καταστράφηκε και 

αντικαταστάθηκε από κατασκευή με οπλισμένο σκυρόδεμα.

 Την ονομασία του την οφείλει σε παρακείμενο νερόμυλο, ιδιοκτησίας του ενοριακού ναού του Αγ. Αθανασίου Σπηλαίου, που τον δούλευε κάποιος μυλωνάς που λεγόταν Κατσογιάννης. Απολαυστική και η φύση που το περιβάλλει με κρόκους και τους πρώτους μυθικούς ελλέβορους να προφητεύουν άνοιξη...

Το γεφύρι της Λιάτισσας είναι το δεύτερο από τα τρία γεφύρια της περιοχής του Σπηλαίου. Βρίσκεται βορειοανατολικά του χωριού Σπήλαιο και νοτιότερα του γεφυριού του Κατσογιάννη. Εξυπηρετούσε την επικοινωνία του Σπηλαίου με τα χωριά Παρόρι, Σταυρός, Κοσμάτι καθώς και με τα Γρεβενά.
Είναι ένα μονότοξο γεφυράκι, που γεφυρώνει στενό μόλις 10μ. και βαθύ φαράγγι. Ο Βελονιάς ποταμός περνάει από κλειστό σπήλαιο πριν βγει στο φαράγγι και κυλήσει κάτω από το γεφυράκι της Λιάτισσας. Σύμφωνα με την παράδοση εδώ αντάμωνε τα παλικάρια του ο καπετάν Ζιάκας.
Είναι επισκέψιμο από το χωριό Σπήλαιο. Σύμφωνα με μια εκδοχή, χτίστηκε γύρω στο 1800 από τον κλέφτη Λιάτιστα.

Η φύση σκόρπισε απλόχερα ομορφιά  σε αυτό τον τόπο..!

Στο φαράγγι της Πορτίτσας έχει κανείς την αίσθηση πως μυθικοί ήρωες ενεδρεύουν τριγύρω..
 Είναι ίσως το δημοφιλέστερο γεφύρι του νομού Γρεβενών, λόγω της θέσης στην οποία βρίσκεται και στέκεται στην είσοδο του ομώνυμου φαραγγιού το οποίο επίσης είναι μοναδικής, απαράμιλλης ομορφιάς.
Έχει ύψος περίπου 300 μέτρα. Το μήκος του είναι 800 περίπου μέτρα, ενώ οι σχεδόν κάθετες πλευρές του ορθώνονονται τουλάχιστον 220 μέτρα πανω απο τον ποταμό Βενέτικο που το διασχίζει. Σε κάποιο σημείο το πλάτος του μειώνεται στα 8 περίπου μέτρα...
Βρίσκεται σε κοντινή απόσταση από το χωριό Σπήλαιο του νομού Γρεβενών και κατασκευάστηκε το 1743 με χρήματα της Μονής Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Αν θέλει κανείς να το επισκεφτεί, έχει δύο τρόπους, είτε με το αυτοκίνητο ακολουθώντας τον δρόμο που ξεκινάει από το χωριό είτε  από το λιθόστρωτο μονοπάτι που ξεκινάει δίπλα από το δημοτικό σχολείο του χωριού.

Σσσσςςς....οι άνθρωποι κοιμόμαστε παραδομένοι στη ματαιότητά μας. Μα τα στοιχειά ξαγρυπνούν και τραγουδάνε. Είναι όμορφος ο κόσμος..!

(Κείμενα Βαλεντίνα Μπούσιου)